Bu gün tam zamanıdır ve sorumuzu yineliyoruz 'Doğrusu ne ve o günü neden anmıyoruz?' EDİRNE'NİN ÜÇÜNCÜ İŞGAL İLE BU İŞGALDEN KURTULUŞ TARİHİNDEKİ FARKLILIKLAR VE ANILMAYA MUHTAÇ BİR TARİHİ GÜN...
Ayhan Tunca
Aşağıdaki yazımızı Yöre’de yayınlamıştık ve bu günün tarihi önemi bağlamında eklemeler yaparak yinelemekte yarar görmekteyiz…
Dileğimiz ve çağrımız, Edirne’nin üçüncü işgali olarak yaşadığımız ve bu yıl yüzüncü yılını idrak ettiğimiz şu günlerde veya özellikle önceki gün (22 Temmuz’da),konunun netleştirilmesi amaçlıdır…
Tarih netleşmeli ve bu tarih, unutulmaması yönünde, dersler alarak,her yıl gündeme getirilmelidir…
Üniversite…
Valilik…
Belediye ve ilgilenenler için, 22 Temmuz’u (veya 21 Temmuz’u) işaret etmek istiyoruz…
***
Önceki Edirne İl Yıllığı, 1973 tarihine aittir ki;uzun bir aradan sonra 2005 yılında, sonuncusu yayımlandı…
Dönemin Valisi Nusret Miroğlu,bu çalışmayı, Devecihan’da gerçekleşen bir tören ile tanıtmıştı.
Ayni dönemin çalışkan Vali Yardımcısı Abdülkadir Yazıcı’nın Yayın Komitesi Başkanlığı’nı, İl Kültür ve Turizm Şube Müdürü sevgili Necmi Asan’ın, Yayın Koordinatörlüğü’nü yürüttüğü bu çalışmanın sonuçlanmasını heyecanla beklemiştik…
Hatırlarım!
Vali Nusret Miroğlu “yahu” demişti “son il yıllığını istedim,getiremediler…”
Muhtemeldir ki, sayın valiyi, 2005 Yıllığı’na yönelten, bu hayal kırıklığıdır…
***
Şimdiki il yıllıklarının eski adı Salname idi…
Cumhuriyet öncesinde Salname adıyla yayınlanan bu yıllıklar, kaynak çalışmalardır.
İl ile ilgili, yakın geçmişin doğru bilgilerini, salnamelerde ararız…
Edirne, bu anlamda, şanslı bir yerdedir ve 2005 Yıllığı, çok gecikmiş veya arası uzamış bir dönem dikkate alındığında, önemli bir boşluğu da doldurmuştur.
***
Yöre’nin, Balkan Savaşları özel sayısını hazırlarken, yeniden ele aldım bu yıllığı...
O ne!
Bir yanlış var buradaki bilgilerde…
Evet!
24. sayfasında, önceki sayfadan devam etmekte olan Edirne Tarihi Kronolojisi başlığı altındaki sıralamada, Edirne’nin üçüncü kez işgal edilmesi tarihi 30 Mart 1913 olarak verilmektedir.
Ayni kronolojide, şehrin Osmanlılarca geri alınış tarihi olarak 29 Eylül 1913 gösterilmektedir.
Bu tarihlerin ikisi de yanlıştır veya tartışılmalıdır…
Durumu böylesine gecikmeli fark etmiş olmanın ayıbı ise, hiç kuşkusuz, bize aittir…
KAYNAKLAR NE DİYOR?
Yerel kaynaklar bağlamında en kolay ulaşılabilir ve yaygın olanlardan biri “Edirne’nin 600. Fetih Yıldönümü Armağan Kitabı”dır ki, bu kitapta Nazmi Çağan’a ait “Balkan Harbi’nde Edirne” başlıklı yazıya birlikte göz atalım:
“…26 Mart 1913 sabahı saat 8.45’te bütün müdafaa imkanlarının bitmesiyle Hıdırlık Tabyası’ndaki telsiz telgraf direğine beyaz bayrak çekilmiş; bütün cephe komutanlarına, düşmanla muhasabatın terk edildiği bildirilerek heyet gönderilmesi istenmiştir.”
Burada işgal günü olarak 26 Mart 1913’ü görmekteyiz; 30 Mart’ı değil…
***
Peremeci’nin Edirne Tarihi’ne de bakalım:
“…Nihayet aç ve çaresiz kalan Edirne, 26 Mart 1913 Çarşamba günü, beş ay dayandıktan sonra teslime mecbur oldu.
Bu işgal 26 Mart 1913’ten 21 Temmuz 1913’e kadar 117 gün sürmüştür.”
Burada da işgal başlangıcı olarak 26 Mart gösterilmektedir.
***
Genelkurmay Başkanlığı’nca onaylanan bir güncedir, Hafız Rakım Ertür’ün, Kazancıgil tarafından kitaplaştırılan “Balkan Savaşı’nda Edirne Savunma Günleri” adlı çalışma…
Haydi oraya bakalım!
“26 Mart, saat 08.30’da Edirne Müstahkem Mevkiinin bütün doğu cephesi savunma mevzileri Bulgar kuvvetlerinin eline geçiyordu.26 Mart 1913:Edirne düştü!”
***
Karaağaç yolundaki Jandarma Şehitliği anıtında ne yazar?
26 Mart 1913…
Edirnelilerin Karagün adını verdiği bu tarih, her yıl (son yıllarda Sarayiçi’nde) resmi düzenlemelerle anılır…
***
Bu konuda yanılmamıza yol açabilecek tek şey, bazı kitapların, adı geçen tarihi 13 Mart olarak vermelerindedir ki; burada görülen ayrılık, Mali ve Rumi takvimler arasındaki 13 günlük farktan kaynaklanmaktadır.
KURTULUŞ’A GELİNCE…
Bulgar işgalinden kurtuluş tarihine baktığımızda ise “Edirne Yıllığı 2005”te bu tarihin de “Edirne’nin Osmanlılarca geri alınması” notuyla, 29 Eylül 1913 olarak verildiği görülür…
Kurtuluş tarihi bazılarında 21 Temmuz 1913 olarak verilirken, bazılarında 22 Temmuz’a dönüşür.
En son yöneldiğim bir başka kitapta (Doç. Dr. Ahmet Eyicil, Siyasi Tarih; Gün Yay.) bu tarih, 25 Temmuz olarak verilmiştir.
***
Edirne Yıllığı’nda kurtuluş tarihi olarak verilen 29 Eylül 1913 tarihi,10 Ağustos 1913’te imzalanan Bükreş Antlaşması sonrasında, Balkan ülkeleriyle ayrı ayrı yapılan antlaşmalardan Bulgaristan’la olan İstanbul Antlaşması’dır ve 20 maddelik bu antlaşmanın birinci maddesinde “Bulgaristan Kırklareli, Dimetoka ve Edirne’yi Osmanlı Devleti’ne bırakacaktır” koşulu belirtilir…
***
Üçüncü kurtuluş tarihi için Nazmi Çağan’ın yazısına bakarsak orada “Osmanlı Ordusu fazla bir mukavemetle karşılaşmadan, 21 Temmuz 1913’te, Edirne’yi işgal etmiştir” notunu görürüz.
Başka?
Gazi Mustafa Kemal Edirne’de adlı kitap çalışmamızda da özel bir yer ayırdığımız Üçüncü Kurtuluş ile ilgili araştırmalarımız yanında, Yöre dergisinin 146. sayısındaki “Kuşçubaşı Eşref, Teşkilat-ı Mahsusa ve Edirne’nin Üçüncü Kurtuluşu” adını verdiğimiz notlarda önümüze çıkan kurtuluş tarihlerine baktığımızda şunları okuruz:
“26 Mart 1913 günü işgal edilen Edirne 21 Temmuz 1913 günü kurtarılmış, Edirne’de bayrak, önce Manyas Karakolu’na, daha sonra Saat Kulesi’ne çekilmiştir.”
Osman Nuri Peremeci’nin bir başka notu ise şöyle:
“21 Temmuz 1913’te Türk ordusu tekrar Edirne’ye geldi ve güzel Edirne yine şanlı Türk bayrağına kavuştu.”
***
Şevket Süreyya Aydemir’in Tek Adam’ında (Sayfa:194) Edirne’nin kurtuluş günü olarak 23 Temmuz tarihi gösterilir…
“Türk Şehitlikleri ve Anıtları Vakfı”nca hazırlanan, üç büyük ciltlik kitabın “1.Dünya Savaşı ve Cepheleri” adını taşıyan ve Güzel Sanatlar Müdürü Mehmet Özel imzasıyla yayınlanmış olan bölümünde şu notu okuruz:
“Bolayır Kolordusu’nun 17 Temmuz’da Enez’i ve İpsala’yı;18 Temmuz’da Uzunköprü’yü;21 Temmuz’da da Karaağaç ve Dimetoka’yı alarak Edirne’ye girdi.29 Eylül’de, İstanbul Antlaşması imzalandı ve antlaşmada Edirne Osmanlı Devleti’ne geri verilerek, Dimetoka Osmanlı’da kalmak üzere Meriç Nehri Türk- Bulgar sınırı olarak belirlendi.”
SONUÇ
Edirne’nin, Balkan Savaşları döneminde Bulgarlar tarafından işgal ediliş tarihi konusunda bütün belgeli kaynaklar 26 Mart’ı işaret etmektedir.
Bu durumda Edirne İl Yıllığı 2005’teki, 30 Mart tarihi, düzeltmeye muhtaçtır.
Kurtuluş tarihindeki 21 Temmuz ile 22 Temmuz arasında gezinen tarih farklılığının, Eşref Kuşçubaşı çetesi tarafından şehrin Bulgarlardan temizlendiği tarih olan 21 Temmuz ile resmi törenle girişin 22’de yapılmış olmasından kaynaklandığı söylenebilir.
Başka bir deyişle, Kuşçubaşı Eşref çetesi Manyas Karakolu’na ve Saat Kulesi’ne Türk bayrağını 21 Temmuz’da çekmiş, Enver Paşa’nın başında bulunduğu Çatalca kuvvetleri, tören ile şehre ayın 22’de girmiştir.
Söz konusu tören için Bolayır Kolordusu ile Çatalca kuvvetleri Komutanlığı arasında yapılan görüşmede alınan ortak karara göre, şehre birlikte girilecektir; ama, Enver Paşa sözünde durmaz ve önce girer.
Öykü böyledir ve kurtuluştaki 22 Temmuz veya 21 Temmuz tarihleri arasındaki bir günlük tarih değişikliği gösteren yaklaşımlar bir yana, kurtuluş tarihi olarak, yaklaşık iki ay sonra gerçekleşen bir antlaşmayı göstermek, benimsenebilir bir değerlendirme olmasa gerek.
Düzeltilmeye muhtaç ikinci yanlış buradadır…
***
Önerimiz ne midir?
Bu konuda son söz söylenmeli ve Edirne’nin Üçüncü işgalden kurtuluş günü, ilgili etkinliklerle değerlendirilmeli ve konuşulmalıdır…
En azından, yüz yıl sonra, yüzüncü yıl adına, konu ele alınabilirdi…
Trakya Üniversitesi ve Edirne Valiliği ve de Edirne Belediyesi, nerdesiniz?
YARARLANDIKLARIMIZ
1-Edirne İl Yıllığı-2005
2-Nazmi Çağan, Edirne,600.Yıl Armağan Kitabı
3-Osman Nuri Peremeci, Edirne Tarihi
4-Ayhan Tunca, Gazi Mustafa Kemal Edirne’de
5-Doç.Dr.ahmet Eyicil,Siyasi Tarih
6-Yöre, Sayı:146
7-Mehmet Özel, Türk Şehitleri ve Anıtları Vakfı Yayını, Cilt:1.Dünya Harbi ve Cepheleri
