62-D.b-BÖRKLÜCE VE TORLAK
Ayhan Tunca
Bu iki isyan, yani Börklüce Mustafa ile Torlak Kemal'in isyanı, neredeyse eş zamanlı olarak ve 1415 yılının ilkbaharı ile sonbaharı arasındaki günlerde gerçekleşir.
Peki, bu isyanlarda kaç kişi ölmüştür?
Bunu net olarak söylemek kolay değil;üstelik isyana katılanların sayıları konusunda bile farklı rakamlar görülmektedir.
Örneğin Dukas, bu sayıyı 6 bin, Şükrullah 4 bin, Bitlisi 10 bin olarak verir.
Oruç, Torlak isyancılarının sayısını iki bin olarak gösterirken, Neşri, bu sayıyı birkaçyüz kişi olarak ifade eder.
***
Börklüce'nin örgütlediği isyan, Bedreddin hareketinin en cüretli halkası olarak kabul edilir.
Bu isyana ilişkin en önemli kaynak ise Dukas'a aittir. Gerçi Dukas, yanlıdır; hatta Börklüce'ye "adi bir Türk" diyecek kadar düşmandır da...
Ancak isyanın yaşadığı coğrafya ve dönemin sosyal kesitlerini onun kitabında buluruz. Doğrusu burada isyanın boyutu ve Börklüce'nin kişiliği ve hakkında doyurucu bilgiler yoktur...
Buna rağmen bölgeyi iyi tanır, iyi bir gözlemcidir ve Midilli'de yazdığı Historia adlı kitabında bazı ayrıntılar bulunur.
***
" Börklüce'nin isyan bölgesi İzmir, Aydın ve yakınındaki Ege adalarıdır.
İsyan yöneticileri ve katılımcılar "Bizans topraklarına doğru ilerleyen Türkmen kabileleri arasında ve Türk yerleşimlerinde 'mücahit Türkmen babaları' kimliği ile tanık olduğumuz ve İlk Osmanlı Beylerinin yanında 'doğru bilginin, doğru inancın gücünü temsil etmekte olan tahta kılıçları' ile savaşan Bâtıni-heteredoks inancın yayıcıları durumundaki Abdallardı.
Abdallar, Babai hareketinin ezilmesi sonrasında çeşitli bölgelere dağılmışlardı."(Esat Korkmaz)
***
Bedreddin İznik'e sürgün gönderilince, Dede Sultan olarak anılan Börklüce Mustafa, İzmir ve Aydın bölgesinde Bedreddin'in görüşlerini yaymaya başladı.
Çelebi Mehmet, kardeşi Mustafa Selanik'te hükümdarlığını ilan edince, Selanik yöresine yöneldi ki, Börklüce tam da o günlerde ayaklandı.
Üzerine gönderilen Saruhan Valisi Süleyman'ı yendi.
Onu öldürdü.
Bu defa Timurtaş Paşa'nın oğlu Ali Bey'i gönderdiler; börklüce onu da yendi.
Durum ciddi bir noktaya dayanmıştı; bunun üzerine Çelebi Mehmet, oğlu İkinci Murat ile
Sadrazam Beyazıt'ı görevlendirdi.
Çetin ve kanlı bir savaş yaşandı.
Börklüce, Karaburun'da ele geçirildi, çarmıha gerildi ve işkenceyle öldürüldü.
Asılarak öldürülen askerlerin çığlıkları hala kulaklardadır:
Aydın ellerinde ceren gezerdi
Analar al yeşil tuğra bezerdi
Bacılar tuğraya sedef düzerdi
Sedefin üstüne ayet yazardı
İriş pirim iriş gör ki olanı
Kurtar muhannetten elde kalanı
Başparmak üstünden bir bulut ağdı
Bulut değil de bir koca dağdı
Alazlanıp gelen billâh celahdı
İrahmet çekildi, ok cıda yağdı
İriş koç yiğidim uğrular geldi
Uğrunun soluğu bağrımı deldi
Aydın'da Ortaklar Karaburun'da
Kılıç ceran oldu oynuyor kında
Bir elim harmanda bir elim kanda
Kanara kurarız biz de yakında
İriş koç yiğidim er meydanına
Sultanın ettiğin koma yanına
